John M. Hobson’un 2004 senesinde The Eastern Origins of Western Civilisation ismiyle neşredilen eseri Batı Medeniyetinin Doğulu Kökenleri olarak Türkçe’ye tercüme edilip 2007 yılında yayınlandı. John M. Hobson’un büyük büyükbabası John Atkinson Hobson (1858-1940) kapitalizm, sosyalizm ve ekonomi üzerine yazdığı 50’yi aşan eseriyle tanınmış bir İngiliz ekonomisttir.
Hobson’ın bu eserindeki amacı, “Avrupamerkezci” (Eurocentric) olarak adlandırdığı görüşü esaslı bir şekilde tenkid etmektir. Bu eleştirisinde Batı’yı ve Batı’nın dünya tasavvurunu ele almakta ve bunun nasıl şekillendiği, Batı gözünde dünyanın özellikle Doğu’nun ne anlam ifade ettiğini irdelemektedir.
Yazar Eric Wolf’tan şu iktibası yaparak kitaba başlıyor: “Bize hem okulda hem dışarıda öğretilen şuydu: Batı diye bir oluşum var ve bu Batı diğer medeniyetler karşısında bağımsız bir toplum ve medeniyet olarak düşünülebilir. Batı’nın kendine has soyağacının, Antik Yunan, Roma, Hıristiyan Avrupa, Rönesans, Aydınlanma, Siyasi Demokrasi ve Sanayi Devrimi olduğudur…. Böylece tarih …, iyilerin (Batı) kötüleri (Doğu) nasıl yendiği hakkında bir hikaye olup çıkmıştır.”
Doğu ile Batı her zaman ayrı ve farklı oluşumlar olarak düşünülür. Özerk ve eski Batı’nın modern dünyanın oluşmasına önderlik ettiğine inanılır. Eski Batı’nın 1492 civarında dünyanın zirvesinde, eşsiz bilimsel akılcılığı ve demokratik/ilerlemeci özellikleri sayesinde ortaya çıktığına inanılır. Böyle bir bakış açısı, Avrupa’nın Doğu’yu ve Uzakdoğu’yu işgal ederken dünyayı bozulma ve acıdan kurtarıp modernitenin parlak ışığına ulaştırıldığı inancına sevk eder. Dünya tarihinin ilerlemeci hikayesi Batı’nın yükseliş ve zaferiyle birleştirilir. Bu geleneksel görüş “Avrupamerkezci” olarak isimlendirilir. Gerçekten Batı ilerlemeci dünya tarihinin (progressive world history) merkezini mi oluşturuyor?
"Doğu'nun geri kalmış, pasif ve çocuksu olduğunu, Batı'nınsa gelişmiş, hareketli ve otoriter olduğunu hayal etmek, Avrupalıları emperyalizme engaje etmek için hayati bir önem taşıyordu. Avrupalı elitler Doğu'nun emperyalizm ile medenileştirileceğine inanıyorlardı."
Yazar eserinde şu iddia üzerinde durmaktadır: (500 ilâ 1800 tarihleri arasında Batı’dan daha gelişmiş olan) Doğu, modern Batı medeniyetinin yükselişini mümkün kılan önemli bir rol oynamıştır. Kitabın görevi, Doğu’nun yazarın Oryantal Batı dediği oluşumun yükselmesine yol açan sayısız katkısının izlerini sürmek olarak tanımlanmaktadır.
Kitap alternatif bir görüş ortaya koyarken, Avrupamerkezcilik görüşünün ortaya attığı her önemli iddiaya cevap vermeye çalışmaktadır.
Yazara göre, Mercator’un dünya haritasında Avrupamerkezci çarpıtmaları görebiliriz. Bu harita projeksiyon metodu Gerardus Mercator (1512-1594) tarafından geliştirilmiştir. Güney yarımkürenin gerçek büyüklüğü kuzey yarımkürenin iki katıdır. Mercator’un haritasında Kuzey’in kara büyüklüğü haritanın üçte ikisini, Güney’in kara büyüklüğü ise üçte birlik kısmı kaplıyor. “evil mercator” olarak da adlandırılan bu projeksiyon tekniği, ülkelerin kapladıkları alanları bozma açısından en kötü tekniklerden biridir. Mesela, Grönland gerçek büyüklüğünün %554’ü, Kanada %258’i, ABD %68’i haritada yer almaktadır. Alman tarihçi, yazar ve haritacı Arno Peters (1916-2002), 1970’lerin başlarında yaygın olarak kullanılan “Avrupamerkezci” Mercator harita projeksiyonuna karşı eşit alan harita projeksiyonunu geliştirdi. Peters şunları söylemektedir: “Bizim asrımızda, nisbeten yeni milletler üzerlerindeki koloni bağımlılıkları çıkardılar ve şimdi mücadele için eşit haklara sahipler. Gelişmiş devletler artık dünyanın merkezinde değiller, gerçek boyutlarına göre çiziliyorlar”. Peters, Mercator haritasında, 10.5 milyon kilometre karelik Avrupa 30.2 milyon kilometre karelik Afrika’dan daha büyük gözükmesine de dikkat çekmektedir.
Posterde, Afrika’nın kara büyüklüğünün Avrupa, Çin ve ABD’nin kara büyüklüğü toplamından fazla olduğu gösteriliyor (Deborah Smith Johnston ve Barbara Brown, Afrika Çalışmaları Merkezi, Boston Üniversitesi, 1998.).
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder