Bir Medeniyetin Külleri

Bir ülkenin kütüphanelerini, arşivlerini ve müzelerini yağmalattığınızda artık onun tarihinden bahsedemezsiniz. Bir millete yapılabilecek en büyük kötülüklerdendir kitaplarını yakmak, tarihini yağmalatmak kısacası hafızasını yok etmek.

Rebecca Knuth’un 2006 senesinde çıkan Burning books and leveling libraries : extremist violence and cultural destruction adlı eserinin “Errors of Omission and Cultural Destruction in Iraq, 2003” başlıklı bölümünden Irak’a medeniyet getireceklerini iddia edenlerin insanlık mîrâsını, Cengiz-vârî, nasıl yok ettiklerini okuyalım (sayfa 203-205) :

Yağmalanan Bağdat Millî Kütüphanesi (Kaynak: www.guardian.co.uk)

During the period leading up to the American invasion of Iraq, prominent coalitions of experts foresaw and publicly warned of the danger of cultural devastation. On March 26, 2003, 10 institutions and 130 scholars and heritage managers from all over the world signed the Archaeological Institute of America’s “Open Declaration on Cultural Heritage at Risk in Iraq” (“Editorial” 2003, 222). It was an attempt to pressure the U.S. government and its allies to proactively protect Iraq’s cultural legacy in the event of war. The statement urged all governments to recognize that fragile cultural heritage is inevitably damaged by warfare and to respect and protect cultural sites. It pointed out the value of Iraq’s cultural heritage both to the Iraqi people and the world. This was but one of many warnings. The International Council of Museums warned of the possibility of pillage and cited the looting of 7 out of 12 of Iraq’s regional museums in civilian disorders at the end of the Gulf War. The statement of the International Committee of the Blue Shield, which represents nongovernmental organizations in the fields of archives, libraries, monuments and sites, and museums, urged combatants to protect Iraq’s cultural resources and fend off losses to the historical record.

Irak'ın Amerikan istilasıyla sonuçlanan periyot boyunca, seçkin uzmanlar topluluğu kültürel tahribat tehlikesini görerek açıkça uyardılar. 26 Mart 2003'de dünyanın her yerinden 10 enstitü ve 130 bilim adamı ve tarihi yerlerin korumasıyla ilgilenen yöneticiler Amerika Arkeoloji Enstitüsü'nün "Irak'da Kültürel Mirasın Tehdit Altında Olduğuna Dair Açık Bildiri"sini imzaladılar (“Editorial” 2003, 222). Bu, savaş olduğu takdirde tedbirler alınarak Irak'ın kültürel mirasının korunması için ABD hükümetine ve müttefiklerine baskı altına alma teşebbüsüydü. Bildiri tüm hükümetlerin hassas kültürel mirasın savaştan ister istemez zarar göreceğini kabul edilmesine ve kültürel sitelere saygı duyulmasına ve onların korunmasına zorluyordu. Irak'ın kültürel mirasının hem Irak halkı hem de dünya için olan değerini ifade ediyordu. Bu birçok uyarıdan sadece biriydi. Uluslararası Müzeler Konseyi yağma ihtimalini belirtti ve Körfez Savaşı sonunda sivil karışıklıkta Irak'taki bölgesel müzelerden 12'sinden 7'sinin yağmalandığını bildirdi. Arşivler, kütüphaneler, anıtlar ve siteler ve müzeler sahasında sivil toplum örgütlerini temsil eden Uluslararası Mavi Kalkan Komitesi'nin bildirisi muharipleri, Irak'ın kültürel kaynaklarını korumaya ve tarihî kayıtların kaybolmasını engellemeye çağırdı.

Kütüphaneden kitap kaçıran bir yağmacı (Kaynak: www.life.com)

Despite all the warnings, the administration of George W. Bush and his military leadership made no plans for protection of cultural heritage immediately following the collapse of Saddam’s government. With the fall of Baghdad on April 9, mobs swarmed into public institutions and looted, smashed, and burned with abandon for five days.

In Mosul, despite the fact that the mosques pleaded for an end to anarchy, citizens set fire to the government printing office and ransacked the Mosul University Library and its ancient manuscript collection. After the city fell, as the troops rolled in, residents shouted at them: “Why are you so late?” (Espo 2003). The anarchy in Baghdad resulted in devastating losses as Iraq’s prestigious national collections were decimated. Iraqi librarians, curators, and staff noted that, although there were insufficient troops to control the entire city, the American troops capably defended those facilities that they had been ordered to protect: the Ministry of Oil, Palestine Hotel, Sheraton Hotel, the airport, the Republic Palace, and other locations deemed strategic. Iraqi Academy of Science staff members reported that when an American tank crashed through the institution’s front gate and its crew removed the Iraqi flag at the entrance and then left, it was seen as essentially an invitation to looters (Al-Tikriti 2003). When they were asked to protect the National Library, U.S. soldiers informed the librarians that “our orders do not extend to protecting this facility” and that “we are soldiers, not policemen” (Al-Tikriti 2003).

Tüm bu uyarılara rağmen, George W. Bush yönetimi ve onun askeri liderleri, Saddam'ın devrilmesi akabinde kültürel mirasın korunmasına yönelik hiçbir plan yapmadı. 9 Nisan'da Bağdat'ın düşmesiyle, kalabalık kamu enstitülerine üşüştü ve beş gün boyunca yağma, talan ve yakma olayları yaşandı.

Musul'da camiler anarşinin son bulması için çağrıda bulunmalarına rağmen, vatandaşlar devlet basımevini ateşe verdiler ve Musul Üniversitesi kütüphanesini ve antik yazmalar koleksiyonunu yağma ettiler. Şehir düştükten sonra, askerler geldiğinde ahali onlara "Neden bu kadar geç kaldınız" diye bağırdı (Espo 2003). Bağdat’taki anarşi Irak'ın ünlü millî koleksiyonlarının büyük kısmının yok edilmesiyle sonlandı. Iraklı kütüphaneciler, müze müdürleri ve görevliler şunları belirttiler: Tüm şehri kontrol edecek kadar asker olmamasına rağmen, kendilerine korumaları için emir verilen Petrol Bakanlığı, Palestine Hotel, Sheraton Hotel, havaalanı, Cumhuriyet Sarayı ve diğer stratejik yerleri korumayı başardılar. Iraklı Bilim Akademisi üyeleri, bir Amerika tankının enstitünün ön kapısını yıktığını ve girişteki Irak bayrağını indirdikten sonra uzaklaştığı, bunun yağmacılar için bir davet olduğunu rapor etmektedirler (Al-Tikriti 2003). Kendilerinden Millî Kütüphaneyi korumaları istendiğinde, Amerikan askerleri kütüphanecilere "Emirler burayı korumayı içermiyor" ve " biz askeriz polis değil" şeklinde cevap vermişlerdir (Al-Tikriti 2003).

Yağmadan sonra bir imam tarafından camide muhafaza edilen kitaplar (Kaynak: www.guardian.co.uk)

The cultural losses struck a deep chord with educated Iraqis to whom the country’s history and intellectual traditions were important. These Iraqis held the troops directly responsible for the losses, and the U.S. administration lost ground in its attempts to win their hearts and minds. “This is not a liberation; this is a humiliation,” Iraqi archeologist Raid Abdul Ridhar Muhammad told a journalist, “If a civilization is looted, its history ends. Please tell this to President Bush” (Griffi ths 2003).

Gailan Ramiz, a Princeton-educated professor at Baghdad University, sought out reporters to make his statement: “I believe the United States has committed an act of irresponsibility with few parallels in history, with [allowing] the looting of the National Museum, the National Library and so many of the ministries. People are saying that the U.S. wanted this—that it allowed all this to happen because it wanted the symbolism of ordinary Iraqis attacking every last token of Saddam Hussein’s power” (Burns 2003, A1). This claim, that there was a deliberate motive for the troops’ refusal to protect Iraqi cultural institutions, was supported by journalists’ reports that in Basra, British officers who allowed the looting of Ba’ath party buildings, which housed important administrative documents, stated that this was a way to demonstrate to the Iraqi people that the party had lost control of the city (Human Rights Watch 2003).

During the course of the interview, as another tank went by, ignoring the looting that was going on, Fouad Abdulla Ahmed bitterly observed: “The army of America is like Genghis Khan. America is not good and Saddam is not good. My people refused Saddam, and they will refuse the Americans” (McGeough 2003).

An American Library Association (2003) statement lamented the losses: “Cultural heritage is as important as oil. Libraries are a cornerstone of democracy and are vital resources in the re-establishment of a civil society.”

On April 11, as the looting in Baghdad raged without check, UNESCO Director-General Koichiro Matsuura exhorted U.S. authorities to protect Iraq’s sites and cultural institutions. Matsuura cited UNESCO’s recent experience in other war-torn situations, which had shown that “culture can play a key role in consolidating the peace process, restoring national unity and building hope for the future” (UNESCO 2003).

Eminent book historian Robert Darnton (2003, B01) pointed out: “libraries and archives, museums and excavations, scraps of paper and shards of pottery provide all we can consult in order to reconstruct the worlds we have lost. The loss of a library or a museum can mean the loss of contact with a vital strain of humanity.”

Kültürel kayıplar ülke tarihinin ve fikri geleneklerin önemine inanan eğitimli Iraklıları derinden yaralamıştır. Bu Iraklılar askerleri kayıplardan doğrudan sorumlu tutmaktadır ve ABD hükümeti onların kalplerini kazanma çapalarının zeminini kaybetti. Iraklı arkeolojist Raid Abdul Ridhar Muhammad'in bir gazeteciye "Bu liberasyon (hürriyet) değil, asimilasyon. eğer bir medeniyet yağmalanırsa, onun tarihi son bulur. Lütfen bunu Başkan Bush’a söyleyin" (Griffi ths 2003).

Bağdat Üniversitesinde Princeton eğitimli bir profesör olan Gailan Ramiz röportajcılara beyanat vermek için aradı: "İnanıyorum ki ABD Millî Müzenin, Millî Kütüphanenin ve bir çok bakanlıkların yağmasına izin vermekle tarihte paraleli az bulunur sorumsuz bir hareket yapmıştır. İnsanlar ABD'nin bunu -Saddam Hüseyin'in gücün son hatırasına saldıran Iraklılar sembolü istediğinden bunların olmasına izin verdi- istediğini söylüyorlar"(Burns 2003, A1). Askerlerin Irak kültür enstitülerinin korunmasını reddetmeleri kasıtlı bir hareketti iddiası gazetecilerin raporlarıyla desteklendi. Basra'da İçinde önemli idari evrakların bulunduğu Baas Partisi binasının yağmalanmasına müsaade eden İngiliz subaylar bu, Iraklı insanlara şehrin partinin kontrolünden çıktığını göstermenin bir yoluydu (Human Rights Watch 2003).

Röportaj sırasında, devam eden yağmayı görmezden gelen bir diğer tank geçtiğinde, Fouad Abdullah Ahmed acı acı "Amerika ordusu Cengiz Han gibi. Amerika iyi değil. Saddam iyi değil. Benim halkım Saddam'ı reddetti, Amerikalıları da reddedecektir" dedi (McGeough 2003).

Amerika Kütüphane Derneği (2003) bildirisi kayıplardan dolayı hayıflandı: "Kültürel miras petrol kadar önemlidir. Kütüphaneler demokrasinin temel taşıdır ve sivil bir cemiyetin tekrar inşasında elzem kaynaklardır".

11 Nisan'da, Bağdat'taki yağma kontrolsüz arttığında, UNESCO Genel Direktörü Koichiro Matsuura Irak'ın sitelerinin ve kültürel enstitülerinin korunması konusunda ABD'li otoriteleri uyardı. Matsuura UNESCO'nun diğer savaş yüzünden mahvolmuş mahallerdeki tecrübesinden bahsetti: "Kültür barış sürecinin pekiştirilmesinde, millî birliğin tekrar sağlanmasında ve gelecek için ümit inşasında anahtar rol oynamaktadır" (UNESCO 2003).

Önemli kitap tarihçisi Robert Darnton (2003, B01) şunlara işaret etti: "kütüphaneler ve arşivler, müzeler ve kazı yerleri, kağıt ve çömlek parçaları kaybettiğimiz dünyaların tekrar inşası için başvurabileceğimiz her şeyi sağlar. Bir kütüphanenin veya müzenin kaybı insanlığın önemli bir iziyle irtibatımızın kaybı anlamına gelebilir" .

Yazıda geçen referanslar:

Al-Tikriti, Nabil. 2003. Iraq Manuscript Collections, Archives, and Libraries. Situation Report. Oriental Institute, University of Chicago.

http://www-oi.uchicago.edu/OI/IRAQ?docs/nat.html. June 8, 2003.

American Library Association. 2003. Press Release: “ALA Joins International Community

in Assisting Iraq National Library” (April 23, 2003).

Burns, John F. 2003. “Baghdad Residents Begin a Long Climb to an Ordered City.” New York Times, 14 April, p. A1.

Darnton, Robert. 2003. “Burn a Country’s Past and You Torch Its Future.” Washington Post, 20 April, p. B1.

“Editorial.” 2003. Antiquity 77 (296):221.

Espo, David. 2003. “U.S. Military Expands Control over Iraq.” Associated Press Online, April 11, 2003. http://www.micro189.lib3.hawaii.edu:2138/universe.

Griffi ths, Jay. 2003. “No Time Like the Present.” Ecologist 33 (6):12–13.

Human Rights Watch. 2003. “Iraq: Protect Government Archives from Looting.” News release, April 10, 2003. www.hrw.org/press/2003/04/Iraq041003.

McGeough, Paul. 2003. “Rich Past Stripped as Future in Tatters.” Sydney Morning Herald, April 14.www.smh.com.au/articles/2003/04/13/1050172478179.html.

UNESCO. 2003. “UNESCO to Make a Preliminary Assessment of the State of Iraq’s Cultural Heritage.” ARCHIVES@LISTSERV.MUOHIO.EDU, April 16, 2003.